“Rahman Arşa İstiva Etti” Ayetinin Manası Nasıldır ?
الرحمن على العرش استوى
Allah (سبحانه وتعلى) dedi ki:
“Rahman arşa istiva etti”
Taha 5
İstiva luğatta birden fazla anlamı ihata eden bir kelimedir.
Luğatta istiva, bazen uluv/irtefea, bazen istekerre, bazen istevla, bazen de ikbal manasında gelmiştir.
İlim ehli bu ayetlerde istevanın, uluv ve irtefea manasına geldiğini söylemişlerdir.
İbn Cerir (رحمه الله) ayette zikredilen ve yukarda zikrettiğim tevilleri zikrettikten sonra dedi ki ;
وأولى المعاني بقول الله ثم استوى إلى السماء علا عليهن وارتفع
“Allah’ın ‘Sonra sema’ya istiva etti’ (Bakara 29) kavlinin en evla olanı, onun üzerine uluv etti/yükseldi şeklindedir”
Cami’ul-Beyan 1.cilt syf 430
Hakeza Taha suresinde de söyle söylemiştir ;
يقول تعالى ذكره الرحمن على عرشه ارتفع وعلا
“Zikri yüce olan dedi ki ; Rahman arşı üzerine uluv etti/yükseldi”
Cami’ul-Beyan 18.cilt syf 270
Bu ilim ehlinin bir çoğundan nakledilmiştir.
Tabi bazıları burada selefin ciheti Allah hakkında nefyettiklerini iddia etmişlerdir. Buna karine olarakta, Evza’i, Malik, Sevri ve Leys gibilerinden nakledilen
أمروها كما جاءت بلا كيف
“Onları keyfiyetsiz (naslarda) geldiği gibi naklederiz”
el-İlel, li’bni Ebi Hatım 5.cilt syf 468
İbn Batta, İbanet’ul-Kubra 7.cilt 241
Hakeza buna İmam Ahmed’e nisbet edilen şu kavli de takviye etmiş ve selefin tafvidi savunduklarını söylemişlerdir.
قال الإمام أبو عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل في قول النبي إن الله ينزل إلى سماء الدنيا أو إن الله يرى في القيامة وما أشبه هذه الأحاديث نؤمن بها ونصدق بها بلا كيف ولا معنى
İbn Kudame el-Hanbeli (رحمه الله) dedi ki:
“Ebu Abdullah Ahmed bin Hanbel Nebi’nin ‘Allah (her gece) dünya semasına nuzül eder’ ya da ‘Allah kıyamet günü görülür’ kavli ve bu hadislerin benzerleri (sıfatlar hadisleri) hususunda dedi ki ; Onlara keyfiyetsiz ve manasız bir şekilde iman ve tasdik ederiz”
Lum’at’ul-İ’tikad 1.cilt syf 6-7
Benzerini Hallal Hanbel yoluyla İmam Ahmed’den nakletmiştir. Tabi bu husus üzerine çokça tartışmalar yaşanmıştır, buraya girmiyeceğim.
Seleften bir çoğu Taberi gibi Allah hakkında ciheti ispat etmiştir ;
İmam Buhari el-Cami’us-Sahih’ul-Musned adlı kitabının et-Tevhid bölümünde, bu ayeti şu bab başlığı olarak
وكان عرشه على الماء
“Onun (Allah’ın) arşı su üzerinde idi” (Hud 7)
Zikredip, tabiinden Ebu’l-A’liye ve Mucahid’den
ثم استوى إلى السماء
“Sonra o (Allah) semaya istiva etti” (Bakara 29)
Ayeti ‘isteva’ için
علا ارتفع
“Uluv etti/Yükseldi” diye tefsirlerini aktarıp, Allah hakkında ciheti ispat etmiştir.
Sahih, el-Buhari 7418
Bunu kendisi Eş’ari olmasına rağmen, Kurtubi’de kabul etmiştir ;
وقد كان السلف الأول رضي الله عنهم لا يقولون بنفي الجهة ولا ينطقون بذلك بل نطقوا هم والكافة بإثباتها لله كما نطق كتابه وأخبرت رسله ولم ينكر أحد من السلف الصالح أنه استوى على عرشه حقيقة
Kurtubi dedi ki: “İlk selef -Allah onlardan razı olsun- (Allah hakkında) ciheti nefyetmez ve bunun (cihetin nefyi) ile konuşmazdılar. Bil’akis onların hepsi, kitabın nutkettiği ve Rasul’ün haber verdiği gibi onu nutkedip, ispat ediyordular. Salih seleften hiç kimse Onun arşına istivasının hakiki olduğunu inkar etmemiştir”
el-Cami, li Ahkam’il-Kur’an 7.cilt syf 219
Burada nakilleri fazlaca zikretmeye hacet yoktur, bu kadarı kafidir.
İstiva’nın istevla/istila manasına gelmesine gelince ; Bu her ne kadar luğat ve şiirlerde sabit olsa da, bu siyakta doğru ve caiz değildir.
وذكر الزجاج والنحاس وجماعة من النحاة من أهل السنة أنه لا يسمى الاستواء استيلاء في اللغة إلا إذا غلب غيره عليه وهذا لا يجوز على الله تعالى
Ebu Muzaffer Sem’ani (رحمه الله) dedi ki:
“Zeccac, Nehhas ve sünnet ehlinden olan bir grup nahivciler dediler ki ; İstiva luğatta istila olarak isimlendirilmez, ancak gayrı ona galebe çalarsa müstesna. Bu da yüce olan Allah’a caiz değildir”
Tefsir’us-Sem’ani 3.cilt syf 320
Allah en doğrusunu bilendir.
Şura’nın Babası Mes’ud
