Buhari ve Çağdaş Tenkitçileri

Sahih-i Buhari olarak şöhret bulan kitabın asıl adı “ec-Camiu’l Müsnedü’s Sahihu’l Muhtasar min Umûri Resûlillahi ﷺ ve Sünenihi ve Eyyamihi” şeklindedir.

الجامع المسند الصحيح المختصر من أُمور رسول الله ﷺ وسننه وأيامه

Memleketine nisbet ile el-Buharî olarak meşhur olmuş olan Muhammed b. İsmail (194-256) adında, hayatını Resûlullah ﷺ’ın hadislerini derlemeye adamış bir hadis bilgini tarafından, hadis olarak ulaştığı 600 bin rivayet içerisinden, dinin her konusunda ilim talebelerinin kolay ulaşabilecekleri bir miktar sahih hadis toplamak amacıyla 16 yıl içerisinde büyük bir titizlikle oluşturulan, tekrarlarla 7275, tekrarsız 4 bin hadis içeren ve içinde muallak, mutabaa, mevkuf vs. olarak isimlendirilen ve sahih hadis olarak kabul edilmeyen yaklaşık 1685 metnin daha olduğu bir hadis kitabıdır.

İslam tarihi boyunca binlerce ehil ve uzman âlim tarafından bu kitap üzerinde başta şerh olmak üzere çok farklı çalışmalar yapıldı. Tabiri yerinde ise her kelimesi didik didik edilerek araştırıldı. Bu çalışmaları yapanların içerisinde her mezhep ve meşrepten ulema vardır. Örneğin akaid mezhepleri açısından İbni Hacer Eşari, İbni Receb Hanbeli (Selefi) ve Bedrüddin el-Ayni Maturididir. Fıkıh mezhepleri açısından da Bedrüddin el-Ayni Hanefi, İbni Hacer Şafii, İbni Bettal Maliki ve İbni Receb Hanbelidir. Bunların içerisinde aynı zamanda mutasavvıf âlimler de mevcuttur. Ayrıca Buhari, sadece İslam ümmetinin ana omurgası olan Ehli Sünnet için değil, ümmetten ayrı düşen hemen her fırka için de kaynak olarak itibar görmüştür.

Buhari üzerinde ilk şerh çalışmasını yapan âlim, bilindiği kadarıyla Şafii ulemasından Hamed el-Hattabi (ö 388)’dir. Yaklaşık olarak aynı dönemde yaşamış olan Maliki uleması ve fukahasından ve aynı zamanda hadis hafızlarından olan Ahmed b. Nasr ed-Davudi (ö 402) de Mağrib’in ilk ve el-Hattabi’den sonra da ikinci şarih kabul edilir. Son şerh çalışmasını da zannımca hala hayatta olan Muhammed Ali es-Sabunî yapmıştır.

Buhari üzerinde çok yönlü araştırma yapan âlimler içerisinde, sadece hadis değil; birçok İslami ilimde ilmin zirveleri diyebileceğimiz Muhammed ed-Debişi (ö 637), Muhammed et-Tai (ö 672), Abdülkerim el-Halebi (ö 735), Ahmed el-Kürdi (ö 763), Yahya en-Nevevi (ö 676), Muhammed ez-Zerkeşi (ö 794), Ömer İbnü’l Mülakkin el-Ensari (ö 805), Muhammed el-Kefiri (ö 846), İbni Hacer el-Askalani (ö 852), Hasan el-Hamzavi (ö 1303), Muhammed Sadık Han (ö 1307), Enver Şah el-Keşmiri (ö 1352) ve daha nicesi vardır.

Bunları böyle bir yazıda saymamız elbette ki mümkün değildir. Ancak dileyen, Prof. Dr. Muhammed Rüstem’in ec-Camiu’s Sahih (الجامع الصحيح للإمام البخاري وعناية الأمة الإسلامية به شرقا وغربا) adlı çalışmasına müracaat ederek hem Buhari ve çalışması hakkında ve hem de tarih boyunca doğudan batıya bu kitap üzerinde çalışma yapmış âlimler ile çalışmaları hakkında detaylı bilgi edinebilir. Yani iki ciltlik bu kitabın konusu, Buhari’nin Sahihidir.

Şimdi İslam tarihi boyunca binlerce ilim erbabının incelmesinden geçmiş ve ümmetin uleması tarafından Kur’an’dan sonra en sahih kitap olarak tanımlanmış olan kitap; bugünlerde, ezberinde Arapça iki hadis metni bulunmayan hatta büyük çoğunlukla önüne bir Kur’an ayeti harekesiz olarak konulduğunda okuyamayacak bir takım nadanların aklına uymayan veya Kur’an’a muarız olan bir kitap olmuş!…

Ne diyelim, bilgi patlama çağında cehaletin patlaması işte!…

Son olarak gördüğünüz bu kütüphanenin hepsi, Buhari üzerinde yapılmış matbu çalışmalardır. Daha basılmamış nice çalışma da var ki; bunların da bir kısmı mahtut durumunda, bir kısmı da hala ulaşılabilmiş değildir.

Burhanüddin Aldiyaî